सोलुखुम्बुको दक्षिणी भेगमा पर्यटन विकासको सम्भाव्यता र चुनौतिहरु

वागमान कुलुङ छेस्काम ३ सोलुखुम्बु

विश्वको सर्बोच्च शिखर सगरमाथा लगायतका सयौं हिमशिखरहरु सगरमाथा र मकालु बरुण राष्ट्रिय निकुाज भित्रका वनस्पती तथा बन्यजन्तुहरु अनि ग्रामिण परिवेश र साँस्कृतिक विविधताले सोलुखुम्बु विश्वकै पर्यटकहरुको लागि गन्तव्य स्थलको रुपमा चिनिदै आएको छ । यद्यपी यस जिल्लाको दक्षिणी भेग खासै पर्यटन विकासको आझेलमा परेकोछ । यसको धेरै कारणहरुमा भौतिक पुर्बाधारको विकासको अभाव स्तरीय होटल तथा लजहरुको अभाव र प्रचारप्रसारको अभाव प्रमुख रहेकाछन् । यद्यपी प्रभावकारी रणनीतिक योजना बनाएर कार्यान्वयन गर्न सकिएमा सोलुखुम्बुको सम्पुर्ण क्षेत्रलाई नै पर्यटकीय क्षेत्रको रुपमा विकास गर्न सकिन्छ । यस जिल्लाको सुदुर दक्षिण पुर्वमा अवस्थित बुङ छेस्काम गुदेल लगायत दक्षिणी भेगलाई समेत्ने नयाँ पर्यटन पदमार्गको विकासको सम्भाव्यतालाई यहाँ व्यक्त गरिएको छ ।

१. हालको विकसित प्रमुख पदमार्गहरु:यस जिल्लाको प्रमुख पर्यटकीय प्रवेशद्वारको रुपमा चौरीखर्कको लुक्ला विमानस्थललाई मानिन्छ । यस विमानस्थलबाट पश्चिम तर्फ फाक्दिङ नाम्चे हुदै सगरमाथाको आधार शिविरसम्म र नाम्चेबाट थामे हुदै रोल्वालिङ उपत्यका छिर्ने बाटो विकसित अवस्थामा छ भने लुक्लाबाट पुर्वतिर पर्ने पदमार्ग अन्र्तगत नौलेख मेरा हुदै शेर्पेनीकोल क्रस गरी विश्वको पाचौ हिम शिखर मकालु हिमालको आधारशिविर पुग्न सकिन्छ । उक्त आधारशिविरबाट विश्वको मकालुको आधारशिविर संखुवासभाको हटिया हुदै टुम्लिङटार विमानस्थलसम्मको बाटो विकसित पदमार्गको रुपमा चिनिन्छ । यसबाहेक नाम्चेबाट पाङबोचे छिकुङ हुदै आमालाप्चो क्रस गरेर सेतीपोखरी मेरापिक वा सेतीपोखरी बरुन्जे पास गरी लुक्ला आउने बाटो पनि पुर्ण विकसित पदमार्गकै रुपमा चिनिन्छ । यी विकसित पर्यटन पदमार्गहरुले सोलुखुम्बुको उत्तरी क्षेत्रलाई मात्र छोएको कारणले पनि दक्षिणी भेगमा पर्यटन विकास ओझेलमा परेको हो ।

२ दक्षिणी भेग जोड्ने सम्भाव्य पदमार्गहरु:

२.१ फाप्लु मेरा पदमार्ग: सोलुखुम्बुको लुक्ला हवाईमैदानबाट नौलेख हुदै मेरा लङगुर पास गरेपछि हँुगाखोलाको मुहान समेत रहेको एउटा गहिरो सेतीपोखरी भाज्याङ पुगिन्छ । उक्त भाज्याङमा लुक्ला नाम्चे- छिकुङ- हुदै आमालाप्छो पास गरेर वा नाम्चे ट्याङबोचे हुदै मिङमाला पास गरेर पनि पुग्न सकिन्छ । त्यस्तै गरी संखुवासभाको सेदुवा मकालु हिमालको आधारशिविर हुदै शेर्पेनीकोल क्रस गरेर पनि उक्त भाज्याङमा पुग्न सकिन्छ । त्यस्तै लुक्लाबाट नौलेख मेरा लङगुर हुदै पनि उक्त भाज्याङमा पुग्न सकिन्छ । उक्त भाज्याङ हुदै गरिने पर्यटन पदमार्गहरु मध्ये यीनै प्रमुख रहेकाछन् । उक्त भाज्याङ पुगेपछि फर्कनलाई पर्यटकहरुले शेर्पेनीकोल आमालाप्छो मेरा लङगुर वा मिङमाला मध्ये कम्तीमा पनि एउटा साहसिक बाटो लगभग ५५०० मिटरमम्मको पास गर्नै पर्ने हुन्छ । प्राय हिमपात भएको अवस्थामा उक्त भाज्याङ क्रस गर्न नसकी धेरै विदेशी पर्यटकहरुलाई हेलिकप्टरबाट उद्वार गरिन्छ भने प्राय खुम्बु क्षेत्रमा टे्रकिङमा मर्ने भरियाहरु उक्त क्षेत्रमा नै मर्ने गर्दछन् । यही जोखिमपुर्ण यात्राकै कारणले यस क्षेत्रका पर्यटन कामदारहरुलाई अन्यभन्दा दुईगुणा पारिश्रमिक दिने गरिन्छ । यी जोखिमपुर्ण यात्राका भावजुट पनि वर्षेनी हजारौ पर्यटकहरु उक्त क्षेत्रमा जाने गर्दछन् । पर्यटकीय समयमा उक्त भाज्याङ कुनै बाक्लो बस्ती भएको सहरभन्दा कम्तीको हुदैन । फाप्लुबाट शुरु गरेर छेस्कामको पिचिरिम खोटोङखर्क मुद्वि वातेल्मा माङगनदोवान हुदै उक्त भाज्याङसम्म नयाँ पर्यटन पदमार्गको विकास गर्न सकिने सम्भावना रहेकोछ । यही सम्भावनालाई मध्यनगर गरेर विगत तीन वर्षदेखि जिल्ला विकास समिति सोलुखुम्बुले उक्त पर्यटन पदमार्ग खन्ने कार्य प्रारम्भ गरेको छ । यद्यपी न्युन बजेटको कारणले उक्त कार्य प्रभाकारी हुन सकिरहेको छैन । मुद्विबाट करिब ४५ किलोमिटर खन्नुपर्ने उक्त बाटो पुरा खनिएमा छेस्काम बुङ सोताङ पावै देउसा मुक्ली नेचा हुदै सडक यातायातमार्फत पनि उक्त मार्ग जोड्न सकिने सम्भावना रहेको छ ।

२.१.१ फाप्लु मेरा पदमार्गको आवश्यकता तथा महत्व: यस पदमार्गको विकास गर्न सकिएमा लुक्ला र तुम्लिङटारबाट मेरा मिङमाला आमालाप्छो र शेर्पेनीकोल पास गरेर आउने पर्यटकहरु यस पदमार्ग हुदै सोलुखुम्बुको फाप्लु काँगेल वा खोटाङको लामीडाँडा हावाईमैदान हुदै काठमाण्डौं फर्कन सक्नेछन् । जसले गर्दा जिल्लाको दक्षिणी भेगमा पनि पर्यटनको विकास बढ्नुका साथै आर्थिक विकास पनि हुदै जानेछ । यसबाहेक उक्त सेतीपोखरी भाज्याङबाट हिमालहरु क्रस गर्न नसक्नेहरुले यस मार्ग भएर फर्कदा कुनै हिमाल क्रस गर्न नपेर्ने भएकोले यो बाटोलाई सुरक्षित अवतरणको बाटोको रुपमा पनि चिनाउन र विकसित गर्न सकिन्छ । त्यस्तै यही बाटो हुदै जाने पर्यटकहरुले आमालाप्छो क्रस गरेर गएमा सगरमाथा लगायतका हिमालहरु पनि हेर्न सक्नेछन् । यस्तो अवस्थामा यो बाटो सोलुखुम्बुको दक्षिणी क्षेत्रबाट शुरु भई हिमालीक्षेत्रसम्म जोड्ने हुनाले यस मार्गलाई साँस्कृतिक तथा पर्वतारोहण पर्यटन पदमार्गको रुपमा समेत चिनाउन सकिनेछ ।

२.१.२ यस पदमार्ग निर्माणका अवसर: नेपाल सरकारले वि.स.२०५८ मा नै पर्वतिय प्रक्षिक्षण प्रतिष्ठान ऐन २०५८ जारी गरी पर्वतीय प्रशिक्षण प्रतिष्ठानको स्थापना गरेको छ । यस प्रतिष्ठानको मुख्य कार्यालय सोलुखुम्बुको गार्मा गा. वि.समा रहेकोछ । देशको त्रिवर्षिय अन्तरिम योजना २०६३-२०६६ मा यस प्रतिष्ठानलाई अन्तराष्ट्रिय पर्वतिय प्रशिक्षण केन्द्रको रुपमा विकास गरिने कुरा उल्लेख छ । उक्त प्रतिष्ठानको स्थापना भएपछि सडकमार्ग हुदै गार्मा आएका विदेशी पर्यटकहरु उक्त बाटो भएर सगरमाथासम्म जान सक्नेछन् । यसरी जाने पर्यटकहरुले एकैसाथ सोलुखुम्बुको दक्षिणी भेगका आदिवासी जनजातिहरुको सास्ंकृतिक अवस्था र पर्वतारोहण एकै साथ गर्न पाउनेछन् ।

२.१.३ यस पदमार्ग निर्माणका चुनौतिहरु: यस पदमार्गको विकास भएमा सोलुखुम्बुको बुङ गुदेल छेस्काम सोताङ पावै देउसा मुक्ली नेचा गार्मा लगाएतका दक्षिणी क्षेत्रका अधिकाशं गाविसहरु हुदै पर्यटन पदयात्रा तय गर्न सकिन्छ । जसले गर्दा छेस्कामको मात्र नभएर अन्य गाविसहरुमा समेत पर्यटनको विकास मार्फत आर्थिक विकास हुने सम्भावना रहेको छ । यद्यपी हाल यस पदमार्गको निमार्ण कार्य ती सवै गाविसहरुको साझासवालको विषयको रुपमा उठ्न सकिरहेको छैन् । केवल छेस्कामको नाममा आएको सानो बजेट मात्र लगानी गरिदैछ । यसले गर्दा मुद्धिबाट खन्दै लगिएको बाटो सेती पोखरीसम्म पुर् याउन नसकिएमा हाल सम्मको जि वि सको लगानिको समेत अर्थ रहने छैन् । छेस्कामले मात्र यो सवाल उठाउने हो भने यो बाटो निमार्ण गर्न धेरै समय लाग्नेछ अथवा नवन्ने सम्भावना पनि रहन्छ ।

२.२ लामीडाँडा सेतीपोखरी पदमार्ग: खोटाङको लामीडाँडा हवाई मैदानबाट शूरु गरेर सोलुखुम्बुको साल्पा भाज्याङ हुदै गुदेल बुङ सोताङ देउसा भएर फाप्लु र काँगेलडाँडा विमान स्थाल सम्मको बाटो सामान्यतया बनिसकेको अवस्थामा छ । तर यो मार्ग मुलतः ग्रामिण पर्यटनको लागि मात्र उपयुक्त रहेकोछ । संखुवासभा भोजपुर र सोलुखुम्बुको विचमा अवस्थित साल्पा पोखरीबाट भकारी छिरुवा कोङखो भुकुर डाँडा भैसीरी मेकटो केन्पा हुदै सेतीपोखरीसम्मको नयाँ पर्यटन पदमार्ग विकास गर्न सकेको अवस्थामा यसले हिमाली पर्यटनको सम्भावना बढ्नेछ । स्थानीय चौरी,भेडा गोठालाहरुले यस भेग हुदै नयाँ पर्यटन पदमार्गको सम्भावना रहेको तर्क गर्दछन् । यो पदमार्गको प्रमुख विशेषता नै करिब २७०० मिटरदेखि ४२०० मिटरसम्मको हिमाली श्रृंखला हुदै डाँडैडाडा यात्रा तय गर्नु हो । यी पहाडी श्रृंखलाहरुबाट अनगिन्ती हिमालहरुको मनोरम दृष्य हेर्न सकिन्छ ।

२.२.१ लामीडाँडा सेतीपोखरी पदमार्गका प्रमुख आर्कषण केन्द्रः यस पर्यटन पदमार्ग अन्र्तगत सोलुखुम्बु संखुवासभा र भोजपुरको बिच सिमानामा पर्ने साल्पा पोखरी नजिक करिव ४२०० मि। उचाईको शिलुछो पिक पर्दछ । साल्पा पोखरीबाट उक्त पिक पुग्न करिव दुई घण्टा लाग्दछ । यस पिक चढ्न सामान्य किसिमको बाटो रहेकोछ । बर्षेर्नी उक्त साल्पा पोखरीमा वर माग्न जाने तिर्थयात्रीहरु उक्त पिकमा समेत वर माग्ने गर्दछन । उक्त पिकबाट सगरमाथा मकालु दुधकुण्ड लगायत २२ वटा भन्दा बढी हिमालहरु देख्न सकिने भएकोले उक्त पिकलाई भविष्यमा Mountain view center को रुपमा पनि विकास गर्न सकिन्छ ।

२.३ हुर्हुरे नौलेख पदमार्ग:सोलुखुम्बु बुङको छाराखर चलेम हुर्हुरे खोलाखर्क हुदै नौलेखसम्मको नयाँ पर्यटन पदमार्ग पनि कम प्रचार प्रसार र उचित लज तथा होटलको अभावले ओझेलमा परेकोछ । त्यस्तै छेस्कामबाट बगालेदेउराली पाँचपोखरी हुदै पनि उक्त मार्गमा जोड्न सकिन्छ । बुङ गा।वि।सको पहलमा जिल्ला विकास समिति सोलुखुम्बुले विगत तीन वर्षयता यस बाटो मर्मतमा सानो लगानी गरिरहेको छ ।

३. पर्यटन पदमार्ग विकासका रणनीतिहरु: माथी उल्लेख गरिएका सम्भाब्य पर्यटन पदमार्गको विकास गर्न विभिन्न रणनीतिहरु तय गरि कार्यान्वयन गर्न सकिन्छ । मुख्यतया कसरी कस्तो रणनीति तय गर्ने भन्ने कुरा उपलब्ध मानवीय प्राविधिक र आर्थिक श्रोतहरुमा पनि भर पर्दछ । यद्यपी सामान्यतया यस प्रकारको पर्यटन पदमार्ग विकासका लागि निम्न रणनीतिहरु कार्यान्वयन गर्नु उपयुक्त हुनेछ ।

३.१ सर्वेक्षणको चरण (stage of survey): यस चरणमा माथी उल्लेख गरिएका तीनवटै सम्भाव्य पदमार्गहरुको सम्भाब्यता सर्वेक्षण अध्ययन गरी एक प्रतिवेदन तयार गरिन्छ । प्रतिवेदनभित्र क्याम्पिङ राख्ने ठाँउ पानीको उपलब्धता रमणीय द्रष्य ताल हिमाल धार्मिक स्थल आदिको अवस्था र विवरण समावेश हुनुका साथै उक्त क्षेत्र घुम्न लाग्ने समय तथा बाटो बनाउन लाग्ने प्राविधिक तथा आर्थिक लागत समेत समावेश गरिएको हुनेछ । उक्त सर्वेक्षण प्रतिवेदनको आधारमा थप श्रोत जुटाउन सकिनेछ ।

३.२ श्रोतको खोजी तथा योजना कार्यान्वयन:सर्वेक्षण प्रतिवेदनको आधारमा आर्थिक तथा प्राविधिक लागत समेत समावेश गरी विभिन्न दातृनिकाय सरकार र सरोकारवालाहरुसंग उक्त बाटो निर्माण गर्न आवश्यक श्रोतको लागि मागहरु पेश गरी निर्माण योजना कार्यान्वयन गर्न सकिन्छ । यस्ता निकायहरुमा सरकारको तर्फबाट जि।वि।स तथा गा।वि।स राष्ट्रिय योजना आयोग र सम्बन्धित मन्त्रालय आदि हुन सक्नेछ । यसबाहेक विभिन्न दातृनिकाय गैरसरकारी तथा अन्र्तराष्ट्रिय गैरसरकारी संस्थाहरुलाई पनि यस क्षेत्रमा लगानी गर्न गराउन पहल गर्न सकिनेछ ।

३.३ प्रचारप्रसारको चरण: यस चरणमा निर्माण भएर पनि कम चल्ने वा चल्दै नचल्ने पदमार्गको बारेमा विभिन्न साचार माध्यमहरुबाट प्रचार प्रसार गर्न सकिन्छ । यस्ता साचार माध्यमहरुमा एफ एम रेडियो इमेल इन्टरनेट आदिको प्रयोग गर्न सकिन्छ । यसबाहेक नेपाल पर्वतारोहण संघ पर्वतारोहण महासंघ टान नेपाल पर्यटन बोर्ड लगायतका पर्यटन व्यावसायीहरु र सरोकारवालाहरुसंगको गोष्ठी तथा सेमिनार समेत आयोजना गरेर यस पदमार्गको बारेमा प्रचारप्रसार गर्न सकिन्छ । त्यस्तै आवश्यकता अनुसार उचित पर्यटन महोत्वसको पनि आयोजना गर्न सकिन्छ ।

New possibility for trekking in Solukhumbu

Baga Man Kulung

Chheskam 3 Solukhumbu

Concept Paper

On the topic of tourism development in the Southern part of Solukhumbu Nepal.

Backgrou

Solukhumbu Nepal is known as a tourism destination due to Mt. Everest, cultural diversity, wild life, flora and fauna in Sagarmatha National Park and Makalu Barun National Park. However the southern part of Solukhumbu has been over shadowed mainly due to the lack of infrastructure development, dissemination, lodges and hotels etc. There is the possibility of tourism development, if it an effective development strategy is implemented. In this short paper a concept related to tourism development, including Bung, Chheskam and Gudel of Solukhumbu, has been presented

1. Major recognized tourism trails in Solukhu

Lukla airport is known as a major tourism door for Solukhumbu. From Lukla airport to Everest base camp through Phakding,to Namche and Namche to Rolwaling valley through Thame, there are well recognized tourism trails in Solukhumbu. Also Lukla to Makalu base camp through Naulekh, Mera base camp, and Serpeni col cross is a well known tourism trail in Solukhumbu. From Makalu base camp there is a way to reach Tumlingtar airport through Hatiya of Sangkhuwasava. Round trekking from Namche to Lukla through Pangboche, Chhikung, Aamalapchho cross, Seti pokhari, Mera base camp, Naulekh and Namche to Lukla through Tengboche, Mingmala, Mera peak are also other recognized tourism trails of Solukhumbu. Trekking trails in the southern part of Solukhumbu are not linked with those eatablished ways mentioned above. This a major reason why southern part of trekking trail has been over shadowed.

2. Possibility of new trekking trail:

2.1 Phaplu to Mera peak trail : After seven days trekking from Lukla through Naulekh, Mera base camp trekkers reach Setipokhari valley. This valley is also known as the origin of Dhudkoshi river which is the biggest river in Nepal. Trekkers have many alternatives to reach the Setipokhari valley from Lukla. These are i) Through Namche, Chhikung, Aamalapchho pass, ii) Through Namche, Tengboche, Mingmala pass, iii) Through Naulekha, Mera Langur iv) From Tumlingtar through Seduwa, Makalu base camp, Serpenicol pass. The above mentioned four alternatives are major trails to reach Setipokhari valley. From these valleys trekkers, who want to return have to pass at least one peak among Serpenicol, Aamalapchho, Mera Langur and Mingmala pass (around 5500 meters on average). In the case of unfortunate snow many trekkers are rescued by helicopter. Sometimes porters die there. Due to the risks trekkers in this area are given double remuneration than other area. Even with these problems every season many trekkers go trekking through this valley. In the trekking season this valley becomes like a recognized town.

There is a possibility to develop a new trekking way from Phaplu to Setipokhari valley through Mukli, Deusa, Sotang, Bung, Chheskam, and Muddi. Since 2008 after studying this possibility the District Development Committee Solukhumbu has been developing a new tourism way. However that has not been put into effect due to lack the of funds. If a nearly 45 km. trekking route from Muddi Chheskam to Setipokhari valley is developed, Chheskam, Bung, Sotang, Gudel, Pawai, Deusa, Mukli, Necha and Garma will be positively effected ­with the linkage of road transportation.

2.1.1 Need of Phaplu Mera trail

After the development of this trail, trekkers reaching the Setipokhari valley from Lukla and Tumlingtar through Mingmala pass, Aamalapchho pass, Serpenicol pass and Mera Langgur can use an alternative way to reach either Phaplu, Kanggel dada, Lamidada or Tumlingtar airport to return to Kathmandu. At the same time there will be increased economic growth in the lower level of Solukhumbu. Simultaneously trekkers, who can't pass the peaks can use this way as a rescue way to return to Kathmandu, because this way they do not have to go over any peaks. Therefore this way can also become known as a rescue way for mountaineers. If the trekkers go this way and pass Aamalapchho they can easily reach Mt. Everest and return to Lukla through Dhudkoshi valley. This round trip will have cultural diversity and mountaineering at the same time. It will be known as second gate to reach Mt. Everest.

2.1.2 Opportunity to develop this trail

The Nepal government established a mountaineering Academy Nepal at Garma Solukhumbu in 2000. In the national plan B.S 2063- 2066 there is mentioned the development of an international mountaineering center there. At the same time District Development Committee of Solukhumbu has planned and is now implementing road construction to reach Garma. So tourists who reach Gama can take this proposed trail to reach Mt. Everest through Aamalpchho pass. In this situation they can enjoy cultural diversity and mountaineering at the same time.

2.2 Lamidada Setipokhari trekking trail

Lamidada Khotang to Solukhumbu Phaplu and Kangeldada airport through Salpa pass, Gudel, Bung, Sotang, Deusa is already a normal way for trekking. This way is more suitable for village base tourism than mountaineering. It is possible to develop a new trekking way from Salpa Pokhari mid point of Sangkhuwasava, Solukhumbu and Bhojpur to Setipokhari through Bhakari Chhiruwa, Kongkho, Bhukur Dada, Bhaisiri, Mekato, Kenpa as a new mountaineering trekking trail. The main feature of this concept is to organize trekking through the hillsides from 2700 m. to 4200 m. By using this new trail trekkers can enjoy with mountains views and many pilgrim places like Gaubitta and Salpa.

2.2.1 Major attraction part of Lamidada Setipokhari trekking trail.

From Siluchho peak 4156 m. which is a mid point of Sangkhuwasava, Solukhumbu and Bojpur you can see more than 22 peaks and mountains including Everest, Makalu, Nupse, Dhudkunda, Mera, Chamlang, Amadablang etc. It takes nearly two hours to reach there from Salpa Pokhari. There is a normal way to reach there. Shiluchho peak is also a pilgrim place where many devotees go for worship every year. There is a temple and devotees believe that they will have a child, wealth, education etc after worshiping there.

2.3 Phaplu Naulekh trekking trail

Solukhumbu Phaplu to Naulekha either through Budidada, Sotang, Bung, Chharakhar, Panchpokari or through Jubing, Kharikhola, Sibuche, Kothe has also been highly over shadowed due to the lack of dissemination of information. For this trail VDC Bung has invested some funds for improvements.

3. Strategy to develop new trekking trail :

There are many alternative strategies to develop the above mentioned trekking trail. What kinds of strategies are suitable depends on available resources: human resources, technical parties and budgets. However some applicable strategies are recommended bellow.

3.1 Stage of Survey :

In this stage the above mentioned trekking trail survey report is prepared. In this survey report there may be included the possibility of camping grounds, access to drinking water, remarkable beautiful views, lakes, mountains, pilgrim places, days to reach there as well as a budget to develop that trail. On the survey team there should be technical people in the related fields. They will prepare the report after a field visit of this area.

3.2 Fund Rising and plan implementation stage:

After surveying the trekking trail an approved report will be prepared by the technical persons in their related fields. On the basis of this report a proposal will be prepared and presented to donors, either Nepal government sectors or INGOs and NGOs in the related area and implemented for infrastructure developments. It may(also be presented to??? )District Development Committee, Village Development Committee, Finance Ministry and other sectors on behalf of Nepal government. It can be presented also to the Trekking Agent Association of Nepal (TAAN), Nepal Mountaineering Association and other related trekking companies for fund collection.

3.3 Stage of dissemination of information:

After completing the development work related to infrastructure it can be disseminated to the stockholders. F.M, Radio, Email, Internet, website etc.can be used for dissemination of information. Seminars and workshop can be organized and presented for related office agencies like Trekking Agent Association of Nepal, Nepal Mountaineering Association and other related field of members. There is also the possibility of organizing a tourist festival for dissemination.