वागमान कुलुङ
लोनली प्लानेटको प्रतिवेदन अनुशार फ्रान्सको जि आर २०, पेरुको इन्का ट्रेल र मालीको डागन पेयीपछि संसारको उत्कृष्ट पर्यटन पदमार्गमा सगरमाथा आधारशिविर पर्दछ । सगरमाथा आधारशिविरभन्दा उत्कृष्ट मानिएका संसारका यी तीनवटा पदमार्गहरुको मिल्दो २ वटा विषेशताहरु छन्, त्यो हुन् राउण्ड ट्रेक र एक्जिट अपसन, जुन सगरमाथामा छैन । राउण्ड टे«क भन्नाले एक ठाँउबाट घुम्दै हिडेको पर्यटकले त्यही ठाँउ फर्कन नपर्ने गरी घुमेरै यात्रा सकाउनु हो । त्यसो गर्दा पहिले नै हेरिसकेको ठाँउ वा भ्युपोइन्टहरु दोहोरिएर हेरिनुको सत्ता नयाँ नयाँ ठाँउहरु हेरिन्छ । एक्जिट अप्सन भन्नाले घुम्दै हिडिरहेको बेला एउटा पर्यटक बिरामी भएमा वा कुनै कारणवस यात्राबाट तुरुन्त फर्कनु पर्ने भएमा यात्रा अन्त्य गरेर तत्काल बस वा रेल जस्ता यातायातका माध्यमबाट फर्कन सकिने सुविधा हुन् । सगरमाथा आधारशिविर पदमार्गमा त्यस्ता एक्जिट सुविधा महंगो हेलिकप्टरको सेवा प्रयोग गरेर मात्र लिन सकिन्छ भने लुक्लाबाट फाक्दिङहुदै नाम्चे भएर सगरमाथा आधारशिविर पुगेका पर्यटकहरु दुधकोशी र खुम्बु उपत्यकाभित्र त्यही बाटो भएर फर्कनुपर्ने हुन्छ ।
प्रस्तावित हुंगा भ्याली एभ्रेष्ट पर्यटन पदमार्ग अन्र्तगत प्रदेश नं. १ को अरुण उपत्यका र खुम्बु उपत्यकाबीचको
हुंगा उपत्यकाहुदै हुंगा उपत्यकाको अन्तिम बिन्दु सेतीपोखरी पुगिन्छ । यसरी सेतीपोखरी पुगेका पर्यटकहरुले सेतीपोखरी आसपासका बरुञ्जे (७,१२९ मि), चाम्लाङ (७,३१९ मि), मेरापिक (६,६५४ मि.) र हुंगुचुली लगायतका हिमालहरु चढ्न सक्नेछन् । त्यसबाहेक सेतीपोखरीबाट पश्चिम उत्तरमा अवस्थित आम्फुलाप्चा (५,८०० मि.) पास गरेर खुम्बु उपत्यका प्रवेश गरी सगरमाथा आधार शिविर पुगेर खुम्बु उपत्यकाको नाम्चे, फाक्दिङ हुदै लुक्लामा आफ्नो यात्रा अन्त्य गर्न सक्नेछन् भने सेतीपोखरीको पूर्ब उत्तरमा अवस्थित शेर्पेनीकोल (६,१३५ मि.) पास गरेर अरुण उपत्यका प्रवेश गरी विश्वको पाँचौ हिमशिखर मकालु आधारशिविर पुगेर संखुवासभाको याङले खर्क, सेदुवा, नुम हुदै टुम्लिङटारमा आफ्नो यात्रा अन्त्य गर्न सक्नेछन् । त्यसैले यो पदमार्ग हुंगा भ्याली मकालु पर्यटन पदमार्ग पनि हो । यो पदमार्ग अन्र्तगत सेतीपोखरीबाट एभ्रेष्ट र मकालु दुवै पट्टीका पदमार्गहरु यसभन्दा अगाडी नै निर्माण भईसकेकाले सेतीपोखरीसम्मको पदमार्ग मात्र निर्माण गर्नुपर्ने हुन्छ । एभ्रेष्ट र मकालु हिमाल जाने दुवै पदमार्गलाई राउण्ड ट्रेकको सुविधा दिन पनि यो पदमार्ग प्रस्ताव गरिएको हो ।
हंगा उपत्यकामा जोडिन आउने सहायक पदमार्गहरु:
यो पदमार्ग अन्र्तगत संखुवासभाको टुम्लिङटारबाट मानेभञ्ज्याङ, हेलुवा, शिसुवाटार, चित्रे, भाकाम, कमिरे हुदै एउटा सहायक पदमार्ग सोलुखुम्बु र संखुवासभाबीच केन्पा डाँडामा जोडिन आउछ । टुम्लिङटारबाटै भोजपुरको कातिकेघाट, गोठेबजार, फेदी, जौंबारी हुदै अर्को सहायक पदमार्ग साल्पामा जोडिन आउछ । भोजपुरको
भोजपुर बजारबाट पनि यसरी नै साल्पामा जोडिन आउछ । खोटाङको हलेशी महादेव वा लामिडाँडाबाट राँखा, बानेहुदै साल्पामा अर्को सहायक पदमार्ग जोडिन आउछ । यसरी तीन क्षेत्रबाट साल्पामा जोडिन आएका पदमार्ग सोलुखुम्बुको गुदेल पुगेर मार्मेकु, भैसिरी, मेकटो हुदै केन्पामा वा गुदेलबाट छेस्काम हुदै सोलुखुम्बुको मुद्वीमा जोडिन आउछ । त्यस्तै अर्को खोटाङको हलेशी वा लामिडाँडाबाट ऐसेलुखर्कहुदै सोलुखुम्बुको कुरिम्मा पुगेर गेङखर्क, नुर्कम् हुदै वा कुरिम्माबाट डिम्बल नाम्लुङ हुदै गुदेल आईपुग्छ । यसरी गुदेल आईपुगेको पदमार्ग पनि मार्मेकु, भैसिरी हुदै केन्पा वा छेस्काम हुदै मुद्वीमा जोडिन आईपुग्छ । यसबाहेक काठमाडौंबाट ओखलढुंगाको सिद्विचरण, सोलुखुम्बुको पात्तलेहुदै वा फाप्लुबाट सल्लेरीहुदै देउसा, सोताङ, बुङ भएर छेस्काम आईपुगेका पर्यटकहरु पनि बोक्सिवार हुदै केन्पा वा खोटोङखर्क हुदै मुद्वीमा जोडिन आईपुग्छ । पात्तले वा सल्लेरीबाट नेलेबजार, सुकेपोखरी, झाँक्रीबास, कुरिम्मा हुदै गुदेलसम्म पनि जोडिन आउछ भने ओखलढुंगाको सिद्विचरणबाट खोटाङको राँखाबादेल, हुदै साल्पा पनि निकाल्न सकिन्छ । यी माथी उल्लेख गरिएका सहायक पदमार्गहरु सबै बजारमा उपलब्ध पर्यटकीय म्यापहरुमा यसभन्दा अगाडी नै उल्लेख गरिसकिएका पदमार्गहरु हुन जसलाई मुद्वि र केन्पाबाट वातेल्मासम्म दुई पदमार्गहरु र वातेल्मामा जोडिएपछि त्यसभन्दामाथी एउटै मार्ग खोङमाडिङसम्म जोडेर सेतीपोखरीहुदै सगरमाथा वा मकालु हिमाल जाने नयाँ पदमार्गको रुपमा विकशित गर्न सकिन्छ । केन्पा हुदै जाने पदमार्ग हिमाली डाँडैडाँडा जानेछ भने मुद्वी हुदै जाने पदमार्ग हुंगा खोलाको किनारै किनार मकालु बरुण राष्ट्रिय निकुञ्जभित्रको घना जंगल भएर जानेछ ।
यस पदमार्गभित्रका भौतिक पूर्बाधारको अवस्था
माथी उल्लेख गरिएका दुई बिन्दुहरु केन्पाडाँडा र मुद्वीखर्क बर्षामा स्थानीयले बर्खे गोठ लगिने लेकाली खर्कहरु
हुन् । यी ठाँउहरुसम्म उहिलेदेखि बनाईएका पुराना मार्गहरु छन् । मुद्वीदेखि वातेल्मा दोभानसम्म करिब साँढे २ क्याम्पको बाटो निर्माण कार्य पर्यटन बोर्ड लगायतको सहयोगमा स्थानीयले सम्पन्न गरिसकेका छन् । त्यस्तै यही खण्डमै पर्ने मुद्वीखोलामा गरिबी निवारण कोषको कार्यक्रम अन्र्तगत एउटा ट्रष्ट ब्रिज निर्माण गरिएको छ । केन्पाबाट निर्माण गरिनुपर्ने पदमार्गको प्राविधिक सर्वे संखुवासभा स्थित एउटा संस्थाले सम्पन्न गरे पनि निर्माण कार्यको लागी थप पहल हुन सकिरहेको छैन । यी केन्पा र मुद्वीबाट जाने दुवै पदमार्गहरु हुंगा उपत्यकाको वातेल्मा दोभानमा मिसिन पुग्छ । यसरी मिसिन पुग्ने ठाँउ वातेल्मासम्म आईपुग्दा केन्पाक्षेत्रको लागी दोभानमा एउटा झोलुंगे पुल र मुद्वी क्षेत्रको लागी सग्गोल, माँगन, लुङतुम्मा र वातेल्मा गरी ४ ठाँउमा झोलुंगे पूलहरुको आवश्यकता पर्दछ । बाटो निर्माणको लागी केन्पादेखि वातेल्मा दोभानसम्म पुरै र वातेल्मादेखि माथी दुवै पदमार्ग जोडिएर जाने भएकोले एउटै पदमार्ग खोङमाडिङमासम्मको निर्माण कार्य पुरै बाँकी छ । यद्यपी वातेल्मादेखि माथी हिमाली चौरहरु बढी हुने भएकोले तल्लो क्षेत्र जस्तो धेरै बाटो बनाइरहनु पर्दैन । खोङमाडिङदेखि माथी यसभन्दा अगाडीका चल्ती बाटोहरुमा जोडिने भएकोले बनाईरहनु पर्दैन । यी भौतिक विकासका अभावबीच पनि स्थानीय जडिभुटी संकलकहरु, भेडा गोठालाहरु र खोङमाडिङ क्षेत्रमा होटल राख्ने स्थानीयहरु भने यही बाटो हिडने गर्दैछन् । बाटोमा आवश्यक अस्थाई काठका पूलहरु छन् ।
यस पदमार्ग र सडक सञ्जालको अवस्था
आगामी पाँच सात वर्षभित्र यी पदमार्ग जोडिने भनिएका सहायक पदमार्गहरुहुदै सोलुखुम्बुको गदेल र छेस्काम,
भोजपुरको साल्पा र संखुवासभाको शिसुवासम्म सडक पिच हुने अपेक्षा गरिएको छ । अथवा ढिलोचाँडो यी ठाँउहरुसम्म स्तरीय सडक पुग्छन् । बिरगञ्जमा अन्र्तराष्ट्रिय बिमानस्थल सम्पन्न भएको अवस्थामा त्यहाँबाट सजिलैसंग नभए पनि काठमाडौंबाट जाने पर्यटकहरु जसोतसो एकै दिनमा यी सडक सञ्जालले जोडिएका ठाँउहरुसम्म पुग्न सक्नेछन् । त्यसपछि कम्तिमा पाँचदेखि सात दिनभित्र यी पदमार्ग भएर पर्यटकहरु मेरापिक, चाम्लाङ र बरुञ्जे आधारशिबिर पुग्न सक्नेछन् । यती भईसक्दासम्म लुक्लासम्म पनि सडक पुगिसकेको हुन्छ वा हुनुपर्छ । तर लुक्लाबाट बरुञ्जे क्षेत्र आउन बढी समय लाग्नुका साथै जत्राला पास (३,५०० मि.) र मेराला पास (५,४१५मि) पास गर्नुपर्ने हुन्छ । यस्तो अवस्थामा बर्षेनी मेरापिक, बरुञ्जे र चाम्लाङ एक्सिपिडिसनमा जाने करिब १,५०० आरोही पर्यटकहरुको सजिलोको लागी पनि यो बाटो निर्माण आवश्यक छ ।
यो पदमार्ग रेस्क्यु वेको रुपमा
यो पदमार्ग नभएको अवस्थामा अपर ग्रेट हिमालयन ट्रेल हुदै शेर्पेनीकोल पास गरेर वा बरुञ्जे, चाम्लाङ र मेरापिक गएर खुम्जुङको छिकुङ निस्कनेहरु हुंगा नदीको शिरान सेतीपोखरी उपत्यकामा आईपुगेपछि हिमपात परेको बेला उक्त उपत्यकाबाट निस्कन गाह«ो हुन्छ । यो उपत्यका करिब ४,४०० मिटरको खाल्डोमा रहेको भए पनि उक्त ठाँउबाट निस्कन सकिने सबैभन्दा होचो भञ्ज्याङ मेराला पास ५,४१५ मिटरको छ । उपत्यकाबाट निस्कने सकिने अन्य थप तीन भञ्ज्याङहरु मिङबोला ५,८१५ मिटर, आम्फुलाप्चा ५,८०० मिटर, शेर्पेनीकोल ६,१३५ मिटरका छन् । हिमपात भएको बेला यी भञ्ज्याङहरु पार गर्न नसक्नेहरुको लागी पहिलो र अन्तिम उपाय हेलिकप्टर बोलाउनु हो तर कुहिरोले कहिलेकाही हेलिकप्टर बस्न नसक्दा अकालमा धेरैको ज्यान यो उपत्यकामा जाने गर्दछ । प्रस्तावित हुंगा उपत्यका एभ्रेष्ट पदमार्ग भएर सेतीपोखरीबाट मुद्वी फर्कनुपर्दा हुंगा खोलाको किनारै किनार कुनै पनि भञ्ज्याङ पार गर्न नपर्ने भएकोले यो मार्ग हिमपात भएको बेला रेस्क्यु वे पनि हो ।
यो पदमार्ग ३ आयामहरुको संगम
यो पदमार्ग अन्र्तगत उल्लेख गरिएका सहायक पदमार्गहरुभित्र विभिन्न जातजाति र भाषाभाषीका मानिसहरुको
बसोबास रहेको छ । यी हरेक ग्रामिण साँस्कृतिक तथा धार्मिक बिविधताको अवलोकन गर्दै पर्यटकहरु मुद्विसम्म आईपुग्छन् । मुद्वीबाट वातेल्मासम्म मकालु बरुण राष्ट्रिय निकुञ्जकै सबैभन्दा घनाघोर जंगल क्षेत्र हुन भने वातेल्मादेखि माथी बरुञ्जेसम्म हिमाल आरोहण शुरु हुन्छ । यस्तो अवस्थामा यो साँस्कृतिक, जंगल सफरी र पर्वतारोहणको संगम पदमार्ग हुन पुग्छ । हिड्न नसक्ने पर्यटकहरुको लागी तल्लो भेगमा साँस्कृतिक तथा हिमालको द«ष्यावलोकन गर्ने पदमार्ग पनि हुन सक्छ ।
दुई भञ्ज्याङहरुमा केबलकार र यो पदमार्ग
यो पदमार्ग अन्र्तगत सेतीपोखरी पुगेपछि मकालुक्षेत्र जान ६,१३५ मिटरको शेर्पेनीकोल पास गर्नुपर्छ भने सगरमाथा क्षेत्र जान ५,८०० मिटरको आम्फुलाप्चा पास गर्नुपर्ने हुन्छ । सामान्य सबै पर्यटकहरुको लागी यो पास गर्न सजिलो छैन । हिऊ परेको बेला डोरी टाँगेर पार गर्नुपर्ने हुन्छ । यी भञ्ज्याङलाई सजिलो बनाउन अल्पकालमा फिक्स डोरी राख्न सकिन्छ भने दीर्घकालमा हिमाली केबलकारको निर्माण गर्न सकिन्छ जसले गर्दा खुम्बु क्षेत्रबाट प्रवेश गरेका सबै पर्यटकहरुले चाहेको खण्डमा हुंगा वा अरुण उपत्यका सजिलै प्रवेश गरेर राउण्ट ट्रेक गर्न सकोस र विश्वका गन्तब्यहरुसंग नेपाली गन्तब्यहरुले पनि प्रतिष्पर्धा गर्न सकोस् । फ्रान्स र स्वीजरल्याण्डका हिमाली श्रृंखलाहरुमा सन १९१० को आसपासमा यस्ता हिमाली केबलकार निर्माण भईसकेका छन् । त्यसको एक शताब्दीपछि हामीले हाम्रो हिमालमा किन त्यस्तो सपना नदेख्ने ? प्रदेश तथा केन्द्र सरकारको ध्यान यतातिर जाओस् ।
(हालैको स्थलगत अध्ययन भ्रमणपछि यो लेख तयार गरिएको हो)
लोनली प्लानेटको प्रतिवेदन अनुशार फ्रान्सको जि आर २०, पेरुको इन्का ट्रेल र मालीको डागन पेयीपछि संसारको उत्कृष्ट पर्यटन पदमार्गमा सगरमाथा आधारशिविर पर्दछ । सगरमाथा आधारशिविरभन्दा उत्कृष्ट मानिएका संसारका यी तीनवटा पदमार्गहरुको मिल्दो २ वटा विषेशताहरु छन्, त्यो हुन् राउण्ड ट्रेक र एक्जिट अपसन, जुन सगरमाथामा छैन । राउण्ड टे«क भन्नाले एक ठाँउबाट घुम्दै हिडेको पर्यटकले त्यही ठाँउ फर्कन नपर्ने गरी घुमेरै यात्रा सकाउनु हो । त्यसो गर्दा पहिले नै हेरिसकेको ठाँउ वा भ्युपोइन्टहरु दोहोरिएर हेरिनुको सत्ता नयाँ नयाँ ठाँउहरु हेरिन्छ । एक्जिट अप्सन भन्नाले घुम्दै हिडिरहेको बेला एउटा पर्यटक बिरामी भएमा वा कुनै कारणवस यात्राबाट तुरुन्त फर्कनु पर्ने भएमा यात्रा अन्त्य गरेर तत्काल बस वा रेल जस्ता यातायातका माध्यमबाट फर्कन सकिने सुविधा हुन् । सगरमाथा आधारशिविर पदमार्गमा त्यस्ता एक्जिट सुविधा महंगो हेलिकप्टरको सेवा प्रयोग गरेर मात्र लिन सकिन्छ भने लुक्लाबाट फाक्दिङहुदै नाम्चे भएर सगरमाथा आधारशिविर पुगेका पर्यटकहरु दुधकोशी र खुम्बु उपत्यकाभित्र त्यही बाटो भएर फर्कनुपर्ने हुन्छ ।
प्रस्तावित हुंगा भ्याली एभ्रेष्ट पर्यटन पदमार्ग अन्र्तगत प्रदेश नं. १ को अरुण उपत्यका र खुम्बु उपत्यकाबीचको
 |
| रातो गोलाकार क्षेत्र खोङमाडिङमा हुन |
हंगा उपत्यकामा जोडिन आउने सहायक पदमार्गहरु:
यो पदमार्ग अन्र्तगत संखुवासभाको टुम्लिङटारबाट मानेभञ्ज्याङ, हेलुवा, शिसुवाटार, चित्रे, भाकाम, कमिरे हुदै एउटा सहायक पदमार्ग सोलुखुम्बु र संखुवासभाबीच केन्पा डाँडामा जोडिन आउछ । टुम्लिङटारबाटै भोजपुरको कातिकेघाट, गोठेबजार, फेदी, जौंबारी हुदै अर्को सहायक पदमार्ग साल्पामा जोडिन आउछ । भोजपुरको
 |
| नक्सा प्राविधिक होइन |
यस पदमार्गभित्रका भौतिक पूर्बाधारको अवस्था
माथी उल्लेख गरिएका दुई बिन्दुहरु केन्पाडाँडा र मुद्वीखर्क बर्षामा स्थानीयले बर्खे गोठ लगिने लेकाली खर्कहरु
 |
| यसपदमार्ग अन्र्तगत मुद्धिखोलामा सम्पन्न पुल |
यस पदमार्ग र सडक सञ्जालको अवस्था
आगामी पाँच सात वर्षभित्र यी पदमार्ग जोडिने भनिएका सहायक पदमार्गहरुहुदै सोलुखुम्बुको गदेल र छेस्काम,
 |
| महाकुलुङमा पुग्दै गरेको सडक (फोटो लंकेश कुलुङ) |
यो पदमार्ग रेस्क्यु वेको रुपमा
यो पदमार्ग नभएको अवस्थामा अपर ग्रेट हिमालयन ट्रेल हुदै शेर्पेनीकोल पास गरेर वा बरुञ्जे, चाम्लाङ र मेरापिक गएर खुम्जुङको छिकुङ निस्कनेहरु हुंगा नदीको शिरान सेतीपोखरी उपत्यकामा आईपुगेपछि हिमपात परेको बेला उक्त उपत्यकाबाट निस्कन गाह«ो हुन्छ । यो उपत्यका करिब ४,४०० मिटरको खाल्डोमा रहेको भए पनि उक्त ठाँउबाट निस्कन सकिने सबैभन्दा होचो भञ्ज्याङ मेराला पास ५,४१५ मिटरको छ । उपत्यकाबाट निस्कने सकिने अन्य थप तीन भञ्ज्याङहरु मिङबोला ५,८१५ मिटर, आम्फुलाप्चा ५,८०० मिटर, शेर्पेनीकोल ६,१३५ मिटरका छन् । हिमपात भएको बेला यी भञ्ज्याङहरु पार गर्न नसक्नेहरुको लागी पहिलो र अन्तिम उपाय हेलिकप्टर बोलाउनु हो तर कुहिरोले कहिलेकाही हेलिकप्टर बस्न नसक्दा अकालमा धेरैको ज्यान यो उपत्यकामा जाने गर्दछ । प्रस्तावित हुंगा उपत्यका एभ्रेष्ट पदमार्ग भएर सेतीपोखरीबाट मुद्वी फर्कनुपर्दा हुंगा खोलाको किनारै किनार कुनै पनि भञ्ज्याङ पार गर्न नपर्ने भएकोले यो मार्ग हिमपात भएको बेला रेस्क्यु वे पनि हो ।
यो पदमार्ग ३ आयामहरुको संगम
यो पदमार्ग अन्र्तगत उल्लेख गरिएका सहायक पदमार्गहरुभित्र विभिन्न जातजाति र भाषाभाषीका मानिसहरुको
 |
| महाकुलुङमा कुलुङ कल्चर |
दुई भञ्ज्याङहरुमा केबलकार र यो पदमार्ग
यो पदमार्ग अन्र्तगत सेतीपोखरी पुगेपछि मकालुक्षेत्र जान ६,१३५ मिटरको शेर्पेनीकोल पास गर्नुपर्छ भने सगरमाथा क्षेत्र जान ५,८०० मिटरको आम्फुलाप्चा पास गर्नुपर्ने हुन्छ । सामान्य सबै पर्यटकहरुको लागी यो पास गर्न सजिलो छैन । हिऊ परेको बेला डोरी टाँगेर पार गर्नुपर्ने हुन्छ । यी भञ्ज्याङलाई सजिलो बनाउन अल्पकालमा फिक्स डोरी राख्न सकिन्छ भने दीर्घकालमा हिमाली केबलकारको निर्माण गर्न सकिन्छ जसले गर्दा खुम्बु क्षेत्रबाट प्रवेश गरेका सबै पर्यटकहरुले चाहेको खण्डमा हुंगा वा अरुण उपत्यका सजिलै प्रवेश गरेर राउण्ट ट्रेक गर्न सकोस र विश्वका गन्तब्यहरुसंग नेपाली गन्तब्यहरुले पनि प्रतिष्पर्धा गर्न सकोस् । फ्रान्स र स्वीजरल्याण्डका हिमाली श्रृंखलाहरुमा सन १९१० को आसपासमा यस्ता हिमाली केबलकार निर्माण भईसकेका छन् । त्यसको एक शताब्दीपछि हामीले हाम्रो हिमालमा किन त्यस्तो सपना नदेख्ने ? प्रदेश तथा केन्द्र सरकारको ध्यान यतातिर जाओस् ।
(हालैको स्थलगत अध्ययन भ्रमणपछि यो लेख तयार गरिएको हो)
